گیپور در برابر دانتل - نبرد زیبایی و ظرافت در دنیای پارچه!

قسمت اول (پارچه گیپور و دانتل)

در دنیای پر زرق و برق و لطیف پارچه ‌ها، پارچه گیپور و دانتل نام ‌هایی هستند که با شنیدنشان، بی‌اختیار تصاویری از شکوه، ظرافت و هنر در ذهن نقش می ‌بندد. گیپور و دانتل قرن ‌هاست لباس ‌های مجلسی، لباس عروس و تزئینات فاخر را زینت بخشیده ‌اند و هر کدام به شیوه ‌ای منحصر به فرد، داستان ‌هایی از تاریخ، هنر و تحولات مد را در تار و پود خود نهفته دارند.

اما آیا تا به حال در میان طرح‌ های گیرا و بافت‌ های پیچیده‌ی آن‌ ها، به تفاوت ‌هایشان دقیق شده‌ اید؟ گیپور با آن برجستگی ‌های چشم‌ نواز و دانتل با آن زمینه‌ی توری ظریف، گرچه هر دو نمادی از زیبایی هستند، اما دنیایی از تفاوت در ساختار، تاریخچه و کاربرد آن‌ها وجود دارد.

این مقاله، دعوتی است برای سفری جذاب به دنیای این دو پارچه‌ی فریبنده. می‌خواهیم پرده از رازهای تفاوت گیپور و دانتل برداریم، ریشه‌ های تاریخی هر کدام را از کارگاه‌ های توری‌ بافی اروپا تا سالن‌ های مد امروزی دنبال کنیم و بفهمیم چگونه این تارهای در هم تنیده، به بخشی جدایی‌ناپذیر از زیبایی‌شناسی و هنر نساجی تبدیل شده‌اند. پس همراه ما باشید تا در این کاوش تاریخی و هنری، ظرافت‌ها و شگفتی‌های گیپور و دانتل را بهتر بشناسیم.

پارچه گیپور (Guipure)

·       نوعی توری (Lace) است که فاقد زمینه شبکه‌ای یا توری می‌باشد.

·       طرح ‌ها و نقش‌ های برجسته آن (که معمولاً گل، برگ یا طرح‌های هندسی هستند) توسط نخ‌های ضخیم‌تر یا پل‌های کوچکی به نام  bride  مستقیماً به یکدیگر متصل می ‌شوند.

·       به همین دلیل، ظاهری سنگین‌تر، برجسته‌تر و با ایستایی بیشتر نسبت به دانتل دارد.

پارچه دانتل (Dantel)

·       "دانتل" در اصل کلمه ‌ای ترکی به معنای عام "توری" است.

·       اما در کاربرد رایج، به خصوص هنگام مقایسه با گیپور، معمولاً به نوعی توری اشاره دارد که دارای یک زمینه شبکه ‌ای یا توری بسیار ظریف (مانند تور) است.

·       طرح ‌ها و نقوش (اغلب ظریف و گل ‌دار) روی این زمینه توری کار شده‌ اند.

·       به همین دلیل، معمولاً سبک‌ تر، لطیف‌ تر و دارای ریزش بیشتری نسبت به گیپور است. نمونه‌های معروف این نوع توری شامل توری شانتیلی (Chantilly) و آلنسون (Alençon) می‌شوند.

تفاوت کلیدی پارچه گیپور و دانتل وجود یا عدم وجود زمینه توری. گیپور زمینه ندارد و طرح ‌ها مستقیماً به هم وصل ‌اند؛ دانتل (در معنای رایج مقایسه‌ای) دارای زمینه توری ظریف است که طرح‌ ها روی آن قرار گرفته ‌اند.

سفر به دنیای گیپور و دانتل - دو روایت از زیبایی توری

در دنیای پر زرق و برق پارچه ‌ها، جایی که نخ‌ها قصه می‌بافند، دو نام آشنا اما گاهی گیج‌کننده وجود دارد: پارچه گیپور و دانتل. شاید شنیده باشید که "دانتل" در زبان ترکی به معنای کلی "توری" است، اما در سرزمین مد و لباس، به خصوص در ایران، این نام هویت خاصی پیدا کرده و معمولاً به نوعی توری اشاره دارد که با گیپور، این یار دیرینه‌ی دنیای توری‌ها، تفاوت‌هایی دارد. بیایید پرده از راز این دو برداریم و ببینیم هر کدام چه داستانی برای گفتن دارند.

گیپور| صلابت و شکوه برجسته

گیپور را مانند یک باغ معلق تصور کنید؛ نقش‌ های گل، برگ یا طرح‌های هندسی آن، گویی در هوا شناورند و هیچ زمینه‌ی توری یا شبکه‌ای در زیر آن‌ها دیده نمی‌شود. این نقش‌های برجسته و جسور، با پُل‌های نخی ظریف (که به آن‌ها "برید" یا پل می‌گویند) به یکدیگر متصل شده ‌اند. همین ویژگی باعث می‌ شود طرح‌ ها کاملاً مجزا و سه ‌بعدی به نظر برسند، انگار که هر گلبرگ و هر پیچ‌وتاب، با دقت حجاری شده است.

·       شخصیت: گیپور شخصیتی قوی، برجسته و کمی سنگین دارد. بافت آن قابل لمس و ملموس است و به دلیل نبود زمینه، ایستایی بیشتری دارد؛ یعنی محکم‌تر و با ساختار مشخص‌تری می‌ایستد. به همین دلیل گاهی آن را با نام "توری ونیزی" نیز می‌شناسند، هرچند امروزه با ماشین هم تولید می‌شود.

·       کاربرد: این صلابت و برجستگی، گیپور را به گزینه‌ای ایده‌آل برای لباس مجلسی باشکوه، بالاتنه‌ی لباس عروس که نیاز به فرم دارد، مانتو زنانه خاص و تزئیناتی تبدیل کرده است.

دانتل (به معنای رایج) | لطافت و رویای در هم تنیده

حالا به سراغ دانتل (در معنای رایج و ظریف آن) می‌ رویم. دانتل مانند یک نقاشی مینیاتوری بر بستری از حریر است. نقش ‌های آن، هرچند زیبا و پرجزئیات، روی یک زمینه‌ی شبکه ‌ای بسیار نازک و ظریف (مانند تور یا مِش) قرار گرفته ‌اند. این زمینه، نقش‌ها را در آغوش می‌گیرد و آن‌ها بخشی از یک کل یکپارچه می‌ شوند. برجستگی طرح‌ ها در دانتل کمتر از گیپور است و همه‌چیز لطیف‌تر و تخت‌تر به نظر می‌رسد.

·       شخصیت: دانتل، لطیف، سبک‌بال و رؤیایی است. بافتی نرم و انعطاف‌پذیر دارد و به دلیل زمینه‌ی توری ‌اش، ریزش بسیار زیبایی دارد؛ یعنی به نرمی روی تن می ‌نشیند و حرکت می‌ کند. توری‌ های معروفی چون "شانتیلی" یا "آلنسون" اغلب در این دسته قرار می‌گیرند.

·       کاربرد: این ظرافت و نرمی، دانتل را به انتخابی بی‌نظیر برای لباس ‌های زیر زنانه، لباس ‌های خواب حریرگونه، لباس عروس ‌های رمانتیک و اثیری، آستین‌ها و رویه‌های ظریف، شال‌ها و خرج‌کارهایی تبدیل کرده که نیازمند لطافت و انعطاف هستند.

در یک نگاه:

·       گیپور: بدون زمینه توری، نقش‌های برجسته متصل با پل، سنگین‌تر، ایستایی بیشتر، مناسب ساختار و شکوه.

·       دانتل (رایج): دارای زمینه توری ظریف، نقش‌ ها روی زمینه، سبک‌تر، ریزش و لطافت بیشتر، مناسب ظرافت و حرکت.

هر کدام از این دو پارچه، گیپور با صلابت و دانتل با لطافتش، زیبایی و جادوی خاص خود را به دنیای مد هدیه می‌ کنند و انتخاب بین آن ‌ها، به داستان و حسی بستگی دارد که در لباس خود روایت کنید.

گاه‌ شمار رویدادهای مهم در تاریخچه توری (دانتل) و گیپور

برای درک تاریخچه پارچه گیپور و دانتل ، ابتدا باید به تاریخچه کلی "توری ‌دوزی" (Lacemaking) نگاه کنیم، زیرا هر دو گیپور و دانتل زیر مجموعه ‌ای از آن هستند. در ادامه بیشتر به این موضوع می پردازیم.

اواخر قرن پانزدهم / اوایل قرن شانزدهم میلادی

ریشه ‌های توری ‌دوزی در اروپا شکل می ‌گیرد. تکنیک ‌های اولیه مانند برش دوزی و نخ کسی به تدریج به سمت ایجاد توری‌ های واقعی تکامل می ‌یابند. ونیز (ایتالیا) به عنوان مرکز توری سوزنی (Needle Lace) و فلاندر (بلژیک و شمال فرانسه امروزی) به عنوان مرکز توری بوبین (Bobbin Lace) برجسته می ‌شوند. اینها پایه‌ های اولیه برای انواع توری‌ ها از جمله پیش‌زمینه‌های گیپور و دانتل‌های ظریف هستند.

قرن شانزدهم میلادی

روزهای شکوه پارچه گیپور و دانتل به این روزها بر می گردد که این سبک از پارچه ها در میان اشراف و خانواده های سلطنتی محبوبیت بسیار زیادی پیدا کرد. داشتن و پوشیدن توری به نمادی از ثروت و جایگاه اجتماعی تبدیل شد. به مروز در ونیز طرح ها پیچیده تر شدن و تکنیک دوخت در خوا توسعه پیدا کرد و توری های بدون پارچه زمینه ساخته شد. این سبک پایه ای برای گیپور مدرن دانست.

قرن هفدهم میلادی (عصر طلایی توری)

در قرن هفدهم روزهایی پیش آمد که پارچه گیپور و دانتل اوج ارزش و محبوبیت خود را پیدا کرد. یقه ‌ها، سرآستین ‌ها  و تزئینات لباس مردان و زنان همگی با توری ‌های گران ‌قیمت تزئین می ‌شوند.

این حجم از تقاضا رقابت بسیار زیادی را میان مراکز توری بافی زیاد کرد. فرانسه برای رقابت با واردات از ایتالیا و فلاندر، کارگاه‌ های سلطنتی توری‌بافی خود را تأسیس کرد. این روزها توری بوبین در شهر شانتیلی فرانسه دنیای پارچه گیپور و دانتل را متحول می کند که با رنگ مشکی به دانتل نیز معروف می شود..

قرن هجدهم میلادی

مد روکوکو: توری همچنان جزء جدایی‌ناپذیر مد باقی می‌ماند، هرچند شاید کمی ظریف‌تر و سبک‌تر از قرن قبل.

محبوبیت شانتیلی و آلنسون: توری شانتیلی (اغلب مشکی) و توری آلنسو  توری سوزنی ظریف با زمینه شبکه ‌ای بسیار مد روز و مورد علاقه چهره‌هایی چون مادام دو پمپادور و ماری آنتوانت هستند.

اواخر قرن هجدهم (انقلاب فرانسه ۱۷۸۹)

ضربه به صنعت توری: انقلاب فرانسه ضربه سختی به صنعت توری لوکس در این کشور وارد می‌کند. با سرنگونی اشرافیت (مشتریان اصلی)، تقاضا به شدت کاهش می‌ یابد و بسیاری از توری ‌بافان ماهر بیکار می ‌شوند یا مهاجرت می ‌کنند.

قرن نوزدهم میلادی

انقلاب صنعتی و ماشین: اختراع و تکمیل ماشین‌ های توری‌بافی مانند ماشین Leavers در حدود ۱۸۱۳) انقلابی در تولید ایجاد می‌کند. توری ماشینی بسیار ارزان ‌تر از توری دست ‌بافت است و توری را برای طبقه متوسط قابل دسترس می‌کند.

احیای سبک‌ های قدیمی و ظهور گیپور مدرن: علاقه به سبک‌های تاریخی توری دوباره زنده می‌شود. همزمان، نوعی توری سنگین‌تر، با موتیف ‌های برجسته که بدون زمینه توری به هم متصل شده ‌اند (گیپور مدرن)، بسیار محبوب می‌شود. این نوع گیپور اغلب با ماشین یا با روش "توری شیمیایی" (گلدوزی روی پارچه حل‌شونده) تولید می‌شود و در دوران ویکتوریایی برای یقه‌ها، سرآستین‌ها و تزئینات لباس بسیار رایج است. توری شانتیلی نیز دوباره محبوبیت می ‌یابد، به ویژه توسط ملکه اوژنی، همسر ناپلئون سوم.

قرن بیستم و بیست و یکم میلادی

تولید انبوه و مد: پارچه گیپور و دانتل به حضور خود در مد ادامه می‌ دهد، اگرچه محبوبیت آن در دوره‌های مختلف کم و زیاد می‌شود.

گیپور همچنان برای لباس‌ های رسمی، مجلسی و عروس استفاده می ‌شود. دانتل‌ های ظریف (مانند شانتیلی) برای لباس زیر، لباس خواب، تزئینات لباس عروس و خرج کارهای لطیف کاربرد فراوان دارند. هر دو سبک گیپور و دانتل ‌های زمینه ‌دار جایگاه خود را در صنعت نساجی و مد حفظ کرده‌اند و طراحان همچنان از زیبایی و تنوع آن‌ها الهام می‌گیرند.

روزگار پارچه گیپور و دانتل نشان می دهد که این پارچه‌ های زیبا طی قرن‌ها تکامل یافته، تحت تأثیر تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فناوری قرار گرفته و همچنان بخشی از دنیای مد و نساجی باقی مانده‌اند.